Collectie in beeld: lakzegel van koningin Wilhelmina

Bijdrage van Tom Scheepstra

Op Paleis Het Loo is op dit moment de tentoonstelling ‘De kracht van de troon’ te zien. Direct bij binnenkomst is het voor ons als leden van de Geschiedkundige Vereniging Oranje-Nassau raak! Het is een ogenschijnlijk klein object, maar past prima tussen alle troonzetels: de lakzegel van koningin Wilhelmina. Door de zwarte achtergrond komt de rode reliëf beeltenis daarnaast goed tot zijn recht. Uiteraard is op het bijschrift onze vereniging vermeld.

Maar wat is een lakzegel precies? In vroegere tijd werden wetten, diploma’s en oorkondes na ondertekening bekrachtigd met een zegel. Het zegel gaf autoriteit aan het document. Daarnaast kon met brieven zichtbaar worden of het document al door iemand gelezen was. We kennen dit allemaal nog wel van het verzegelen van een brief. Vouwde je de brief open, dan werd het zegel doorbroken. In een tijd zonder computers en met postkoeriers was het een extra veiligheid. Personen droegen het zegel bij zich: de zegelring. Wel zo praktisch. Voor de zegel van de vorst was dit niet mogelijk, deze lakzegels waren vaak wat groter. Onderscheid moet er immers zijn.

De zegel van koningin Wilhelmina

‘Onze’ Wilhelminazegel is ook zo’n groot exemplaar. Te zien is de jonge koningin in al haar koninklijke waardigheid. Met diadeem, ordelint, scepter in haar hand en zittend op een troonzetel onder een baldakijn, bedekt met koninklijke kroon. Twee ‘schilddragers’ (een vrouw die Nederland symboliseert en een man namens de koloniën) geven steun aan de koningin. Rondvliegende engelen maken de beeltenis compleet. Mochten we niet kunnen herkennen om wie het ging, dan helpt het opschrift om de rand: Wilhelmina, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau enz. enz.

De Hoge Raad van Adel heeft een mooie en bijzondere collectie lakzegels. Dat maakt het mogelijk om te vergelijken. De zegel van de eerste Oranjekoningen was relatief eenvoudig: enkel hun eigen beeltenis. De uitbundigheid van de zegel van Wilhelmina valt daardoor extra op en hoewel uiteindelijk ook persoonlijke voorkeuren een rol gespeeld hebben lijkt het mij aannemelijk dat de zegel een van de vele manieren was waarmee de legitimiteit van het koningschap van Wilhelmina werd versterkt. Als achttienjarige in een hiërarchische mannenwereld, moest de jonge koningin zich nog bewijzen. Daarbij hing het voortbestaan van de Oranje-Nassau dynastie van haar af. Mensen zullen scepsis hebben gehad en in de pers werd soms gespeculeerd over familieleden (vond Wied, Saksen-Weimar-Eisenach) die bij het kinderloos blijven van Wilhelmina de troon zouden erven. Wilhelmina’s moeder Emma was zich van deze precaire situatie zeer bewust en was bedenkster van een waar charmeoffensief. De koningin moest gezien worden en samen reisden ze het hele land door.

Symboliek

Hoewel in naam al koningin, markeerde de inhuldiging op 6 september 1898 de volwassenheid van Wilhelmina en het feitelijke begin van haar regeerperiode. Symboliek speelt wel degelijk een rol en alles wordt uit de kast gehaald om duidelijk te maken dat Wilhelmina vanaf dat moment de koningin van Nederland is. Wilhelmina kiest voor dezelfde troonzetel als haar vader. Deze ‘troon’ is direct naast onze zegel te zien en oogt massief, imposant en koninklijk. Daarnaast wordt subtiel gezegd: ik ben de dochter van de vorige koning en ben de opvolgster van de Oranje dynastie. Tijdens de plechtigheid wordt ze omringt door officieren en hofpersoneel. Het is er druk! Op foto’s lijkt het voller dan tijdens de inhuldiging van 2013. Ook hier is de boodschap duidelijk: wij steunen onze koningin. De lakzegel gaat vervolgens verder in de symboliek. Wilhelmina wordt ook gesteund door het volk (de man en de vrouw naast haar) en door God zelf (via de engelen). Zo lijkt de zegel een klein object binnen de tentoonstelling. Maar wie beter kijkt ontdekt een interessant historisch verhaal.

Terug naar het heden. Koning Willem-Alexander volgt de eerdere koningen en heeft inmiddels een koninklijk zegel waar enkel zijn beeltenis staat. Deze zegel werd aan de koning in de Ridderzaal op 23 juni 2014, tijdens de viering van het tweehonderdjarig bestaan van de Hoge Raad van Adel, gepresenteerd. Veel gebruikt zal de zegel waarschijnlijk niet worden. Wetten worden enkel ondertekend. Wel zien we het zegel bij een Acte van Abdicatie en bij Adelsdiploma’s. Mocht de koning besluiten op een later moment af te treden, dan zullen we het zegel onder de acte zien. Adelsdiploma’s worden, door de strenge Wet op de Adeldom uit 1996, tegenwoordig nog in uitzonderlijke gevallen uitgereikt (enkel door erkenning of inlijving, creatie is met uitzondering van leden van het Koninklijk Huis niet meer mogelijk). Een andere mogelijkheid van gebruik van het zegel is bij een soevereiniteitsoverdracht. Mocht Aruba uit het koninkrijk gaan of in een hypothetisch geval bij het ontstaan van de Republiek Amsterdam. Beiden lijken nu eerst niet aan de orde.

Inhuldiging koningin Wilhelmina 1898